“Кнігі, якія чыталі нашы продкі”

Матэрыялы выставы пад інтрыгуючай назвай “Кнігі, якія чыталі нашы продкі” гавораць самі за сябе. Жыхары Прынямоння шанавалі добрыя кнігі ва ўсе часы, чыталі шмат, прычым цікавіліся самай рознай літаратурай, ад твораў айчынных і замежных класікаў да літаратуры рэлігійнай, да таго ж выпісвалі шмат разнастайнай перыёдыкі. У гэтым можна пераканацца, пазнаёмішыўся з выставай, на якой прадстаўлена больш за 300 экспанатаў. Выстава прымеркавана да 185-годдзя з дня заснавання Гродзенскай абласной навуковай бібліятэкі – галоўнай кніжнай скарбніцы Прынямоння.
Гродзенцы заўсёды былі патрыётамі. Амаль у кожным доме, дзе мелася хаця б невялікая бібліятэка, можна было знайсці кнігі ўраджэнцаў Прынямоння ці людзей, які ўсхвалялі яго прыгажосць: у першую чаргу – Элізы Ажэшкі і Адама Міцкевіча, а таксама Яна Чачота, Марыі Радзевіч, Антонія Адзінца, Ігнація Ходзькі, Тэадора Нарбута і многіх іншых.
Велізарнай папулярнасцю карысталіся кнігі Юзафа Крашэўскага – ураджэнца Гродзенскай губерні і выпускніка знакамітай Свіслацкай гімназіі. Лёс Людвіка Кандратовіча, вядомага як Уладзіслаў Сыракомля, як і герояў яго твораў, быў цесна звязаны з Навагрудчынай.
Гродзенцы любілі кнігі і Генрыха Сянкевіча, напісаныя на матэрыялах, сабраных у Прынямонні. Аўтар знакамітай трылогіі любіў адпачываць у сяброў у маёнтку Дубнікі на Астравеччыне, дзе ва ўяўленні пісьменніка нарадзіліся многія сюжэты яго твораў.
Рарытэтныя выданні ўсіх гэтых аўтараў, у тым ліку і прыжыццёвыя, прадстаўлены на выставе. Асабліва падрабязна можна азнаёміцца з творчасцю Элізы Ажэшкі, Адама Міцкевіча і Юзафа Крашэўскага.
Акрамя кніг экспануецца калекцыя гравюр Міхаіла Андрыёлі да аповесці Элізы Ажэшкі “Мейр Юзафовіч”, выдадзеных у тыднёвіку “Клос” у 1878 годзе, альбомы фотаздымкаў, сабраных у пачатку і сярэдзіне XX стагоддзя па матывах біяграфіі і твораў Адама Міцкевіча і паштоўкі пачатку мінулага стагоддзя, прысвечаныя творчасці паэта.
Ганаровае месца ў экспазіцыі займаюць краязнаўчыя выданні. Гэта кнігі Паўла Баброўскага, Юзафа Іадкоўскага, Яраслава Вайцяхоўскага і іншых аўтараў. Можна азнаёміцца з працамі пра Стары гарадзенскі замак, Барысаглебскую (Каложскую) царкву і інш. Шмат прадстаўлена і рарытэтных статыстычных выданняў пра Прынямонне канца XIX – пачатку XX стст.
Асобную шафу займаюць старадрукі XVIII ст. Тут – і традыцыйная для таго часу рэлігійная літаратура, і навуковыя выданні, у тым ліку тыя, якія належаць пяру Яна Снядэцкага, прафесара (1806 – 1824 гг.) і рэктара (1807 – 1815 гг.) Віленскага ўніверсітэта. Цікавасць уяўляюць уніяцкія багаслоўскія кнігі, адна з якіх выдадзена на кірыліцы, другая – на польскай мове. Самая старая з датаваных кніг, прадстаўленых на выставе, выйшла ў 1706 годзе.
Жыхары горада на Нёмане не толькі любілі чытаць, але і самі, традыцыйна, займаліся кнігавыдавецкай дзейнасцю. У Гродне друкаваліся самыя разнастайныя кнігі, часопісы і газеты, асобныя з іх, цяпер рэдкія і забытыя, можна ўбачыць на выставе.
У лік найбольш каштоўных экспанатаў выставы ўваходзяць першыя беларускія кнігі і часопісы, выдадзеныя ў пачатку XX стагоддзя, у перыяд актыўнага адраджэння беларускай мовы. Прысутнічаюць выданні не толькі на звыклай нам кірыліцы, але і на лацінцы. Гэта – паэтычны зборнік розных аўтараў “Легенды і апавяданні ў вершах” (1914). Сярод кірылічных кніг: “Беларускі каляндар на 1925”, выдадзены ў Вільні пад рэдакцыяй ураджэнца Гродзенскага раёна Макара Касцевіча, вядомага пад літаратурным псеўданімам Макар Краўцоў. Макару Касцевічу належыць і пераклад на беларускую мову паэмы Міхаіла Лермантава “Дэман”. Прадстаўлена і некалькі нумароў за 1920-я гады першага беларускага сельскагаспадарчага часопіса “Саха”, які ў той перыяд карыстаўся вялікай папулярнасцю на Гарадзеншчыне.
Цікава, што многія кнігі адзначаны надпісамі ўладальнікаў, цісненнямі іх ініцыялаў на карэньчыках, пячаткамі і экслібрысамі, маюць запісы і пазнакі чытачоў, часам зробленыя сто, дзвесце і нават трыста гадоў таму. Асобныя выданні належалі бібліятэцы Гродзенскай настаўніцкай семінарыі імя Элізы Ажэшкі, бібліятэцы Іберскага пры яго кнігарні ў Гродне, прыватным бібліятэкам вядомых шляхецкіх родаў Прынямоння, такіх як Хадкевічы, Дамброўскія, Дзяконскія, графы Касакоўскія і іншыя.
Традыцыйна выставу літаратуры дапаўняюць прадметы матэрыяльнай культуры мінулых стагоддзяў, якія ў свой час упрыгожвалі паліцы бібліятэк і пісьмовыя сталы гродзенцаў: фотаальбомы, шкатулкі, падсвечнікі, вазачкі, статуэткі, чарніліцы, попельніцы, антыкварныя вырабы шклозавода “Нёман” і многія іншыя вінтажныя рэчы.